Fransızcanın Eril Dili

Fransızcanın Eril Dili

Dünya genelinde fonetik özelliği nedeniyle oldukça estetik bir dil olarak görürüz Fransızcayı. Estetik olduğu kadar kültüre, sanata, siyasete de öncülük etmiş bir dildir. Ne de olsa Voltaire’in, Victor Hugo’nun, Jean-Jacques Rousseau’nun ana dilidir.

Fransızcanın estetik ve sanatsal yönünden sonra erillik mevzusuna gelebiliriz.

Erillik İfadeleri

Fransızcanın eril bir dil olduğuna dair en net örneklerden biri şudur. Fransızcada Arapça, Almanca gibi bazı dillerde olduğu gibi kelimeler eril, dişil olarak ikiye ayrılırlar. Dolayısıyla “Onlar” diye hitap ettiğimiz kişilere, erkek onlar “ILS” ve kadın onlar “ELLES” olarak ikiye ayırıyoruz.

Buraya kadar bir sorun yok fakat onlar dediğimizde ya içlerinde hem kadın hem erkek var ise ?

Eğer ki bir toplulukta 20 kadın var ve 1 erkek var ise onlar dediğimizde kural gereği erkek onlar olarak kullanılan ILS kullanırız.

Bir diğer erillik ibaresi aslında diğer çoğu dilde olan adam/insan kelimesidir. İngilizcede man, Fransızcada homme, Arapçada ādam… Burada da sorun adam sözcüğünün insan anlamından daha çok erkeği belirtmesi. Örneğin Fransızcada iş adamı dediğimizde Türkçedeki anlamında “homme d’affaires” kullanırız. Devlet adamı “homme d’État“, din adamı “homme de Dieu” gibi…

Fransızcada kelimelerin eril ve dişil olarak ayrıldığını söylemiştik. Burada kelimelerin sonlarına gelen eklere göre tarihsel süreçte eril ve dişil olarak ayrıldığı söylenir. Bu kural her zaman geçerli değildir ve bilinçli bir ayrım yapıldığına dair bazı ibareler mevcuttur.

Örneğin ev eşyaları üzerine düşünelim. Erkeklerin kullandığı, ya da kullandığı düşünüldüğü eşyalar büro (le bureau) , garaj (le garage) eril, mutfak (la cuisine) , televizyon (la télévision) dişildir.

Dünya (Le Monde), dünyayı yaratan tanrı (Le Dieu), dünyanın ısı ve ışık kaynağı Güneş (Le Soleil ) eril, ışığını güneşten alan Ay (La Lune) ve Yıldız (L’étoile) ise dişildir.

“Eril ve cinsiyetçi bir tanımlama da Matmazel kelimesidir.”

Meslek gruplarında da bu ayrımı görebiliyoruz. Belediye başkanı olarak kullanılan “maire” kelimesi erildir. Günümüzde bir kadın belediye başkanı olduğunda ise Madame le maire deniyor. Bu kelime yapısı itibariyle eleştirilerin hedefinde oluyor. Tıpkı doktor kelimesi gibi. Docteur, hem erkek hem kadın doktor için kullanılan eril bir kelimeydi. Fakat zamanla kadın doktor demek için doctoresse kelimesi bulundu.

Madame la doctoresse, Madame le docteur ile kıyaslandığında; çok azınlıkta bulunan kişilerin kullandığı bir ifade şekli olarak kalıyor.

Eril ve cinsiyetçi bir tanımlama da Matmazel kelimesidir. Matmazel evli olmayan, bekâr olan, bakire olan genç kadınları ve kızları tanımlamak için kullanılıyor(du).

Dilde Cinsiyet Eşitliği Çalışmaları

Neden kullanılıyordu? Çünkü feminist hareketlerin de güç kazanmasıyla dillerde bazı eşitlikçi adımlar görmeye başladık. Bunu Fransızcada dilin feministleşmesi olarak görebiliriz. Örneğin cinsiyetçi doğası nedeniyle itirazdan sonra, matmazel kelimesinin resmî belgelerde kullanımı 2012’den beri Fransa’da yasak.

Bir diğer eşitlikçi yaklaşımlardan biri de özellikle akademide öğretim üyelerinin attığı maillerde saklı. İlk başta dediğimiz şekliyle toplulukta bir erkeğin bulunması herkese erkek gibiymiş gibi hitap etmek için yeterliydi. Fakat karışık bir sınıfa hitap ederken “öğrenciler” derken hem étudiants ve hem de étudiantes yazılması dilde yapılan ince bir güzelliktir.

Mert DEDECAN