Afrika’daki Askeri Darbeler ve Fransız Nüfuz Mücadelesi

2020 yılından bu yana Afrika kıtasındaki ülkeler askeri darbeler nedeniyle huzursuzluk yaşıyor. Afrika’daki askeri darbeler itibarını kaybetmiş hükümetlere karşı muhalefet ve “Fransa’ya ve Batılı müttefiklerine mesaj göndermek”, askeri cuntaların bu darbeleri meşrulaştırmak için öne sürdüğü temel faktörlerdi.

30 Ağustos 2023 itibarıyla toplam beş ülkede askeri darbe yaşandı ve altıncısı henüz geçtiğimiz hafta Gabon’da gerçekleşmiştir. Diğer beş ülkeyse Mali, Gine, Burkina Faso, Sudan ve Nijer’dir.

Uzmanlara göre bu darbeler Afrika’da Batı ile Rusya arasındaki büyük bir nüfuz mücadelesinin parçası. Afrika’da yükselen Fransa karşıtı görüşün Kremlin’ine açık kapı bıraktığı görüşe hâkim.

Kronolojik olarak Afrika’daki darbelere şöyle bir göz atabiliriz:

GABON

Bir grup üst düzey Gabonlu askeri yetkili, 30 Ağustos Çarşamba günü erken saatlerde ulusal televizyona çıktı ve eyalet seçim kurulunun 64 yaşındaki Başkan Ali Bongo’nun üçüncü dönemi kazandığını duyurmasının ardından iktidarı ele geçirdiklerini söyledi.

Askerler, Orta Afrika ülkesinin tüm güvenlik ve savunma güçlerini temsil ettiklerini belirterek, seçim sonuçlarının geçersiz kılındığını da sözlerine ekledi.

Ardından bir sonraki duyuruya kadar tüm sınırların ve devlet kurumlarının kapatılacağını duyurdular.

Cumartesi günü yapılan cumhurbaşkanlığı, parlamento ve yasama seçimlerinin ardından huzursuzluk korkusunun yaşandığı Gabon’da gerilim yüksekti; Bay Bongo, ailesinin 56 yıllık iktidar hakimiyetini genişletmeye çalışırken muhalefet de değişim için bastırıyordu bu petrol ve kakao zengini ama yoksullukla boğuşan ülkede.

NIGER

26 Temmuz 2023’te ordu, başkan Muhammed Bazum’u devirdiğini duyurdu. General Abdurrahman Tiani ülkenin yeni diktatörü oldu.

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (CEDEAO) 10 Ağustos’ta diplomatik rotayı tercih etmeye devam ederken “anayasal düzeni yeniden tesis etmek” için bölgesel bir güç konuşlandırma niyetini duyurdu.

Ordu, iktidarı sivillere vermeden önce en fazla üç yıllık bir geçiş dönemi öneriyor. Bununla beraber Niger’deki yeni yönetim Fransa büyükelçisinin ülkeyi terk etmesini istedi. Fransa ise büyükelçinin ayrılmayacağını bildirdi. Afrika’da gerçekleşen darbelerde görülen ortak yön olan Fransız karşıtlığı en çok Nijer’de hissediliyor.

BURKINA FASO

24 Ocak 2022’de Başkan Roch Marc Christian Kaboré ordu tarafından görevden alındı, yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba şubat ayında başkan olarak göreve başladı.

30 Eylül’de Damiba da ordu tarafından görevinden alındı. Yüzbaşı İbrahim Traoré, Temmuz 2024’te yapılması planlanan başkanlık seçimlerine kadar geçici başkan olarak atandı.

Böylelikle Burkina Faso 8 ayda iki farklı darbe görmüş oldu.

SUDAN

25 Ekim 2021’de general Abdülfettah el Burhan liderliğindeki askerler, kendisi de 2019’da devrilen Ömer El Beşir’in 30 yıllık diktatörlüğünün ardından ülkeyi demokrasiye doğru yönlendirmesi beklenen geçiş dönemi sivil liderlerini kovdu.

15 Nisan 2023’ten bu yana general Burhan ile eski komutan yardımcısı Muhammed Hamdane Daglo arasındaki güç mücadelesi nedeniyle yaşanan savaş, ülkede en az 5 bin kişinin ölümüne neden oldu.

GİNE

5 Eylül 2021’de Başkan Alpha Condé askerî darbeyle devrilmiştir. 1 Ekim’de Albay Mamady Doumbouya başkan oldu.

Ordu, 2024 yılı sonuna kadar yönetimi seçilmiş sivillere iade etme sözü verdi.                                               

MALİ

18 Ağustos 2020’de başkan İbrahim Boubacar Keïta ordu tarafından devrildi ve Ekim ayında bir geçiş hükümeti kuruldu.

Ancak 24 Mayıs 2021’de ordu, cumhurbaşkanı ve başbakanını tutukladı. Albay Assimi Goïta haziran ayında geçici başkan olarak göreve başladı.

Cunta, Şubat 2024’te yapılması planlanan seçimlerin ardından iktidarı sivillere devretme sözü verdi.

Fransız Uluslararası İlişkiler Enstitüsü Sahra Altı Afrika direktörü Alain Antil’e göre Sahel’de Fransızca konuşulan bazı ülkelerle Fransa arasındaki ilişkiler ciddi bir kriz yaşıyor. Diplomatik ilişkiler çıkmaza girerken Fransız birliklerine ayrılma emri verilmekte ve eskiden yapılmış ve geçerliliğini sürdüren savunma anlaşmaları kınanmaktadır.

Fransa, onlarca yıldır kalıcı askeri üslere sahip olan ve bölgede yaklaşık elli operasyon gerçekleştiren tek eski sömürgeci ülkedir. Bağımsızlıktan kısa bir süre sonra imzalanan anlaşmalarla mümkün kılınan askeri müdahalecilik, bugün kıtada hoşnutsuzluk uyandıran Fransız politikasının önemli bir özelliğidir. Sayıları azalmasına rağmen 21. yüzyılda da zayıflamadı, tam tersine askeri seferlerin en iddialısı olan Barkhane Harekatı’yla (2014-2022) kendini gösterdi.

Bu ülkeler aynı zamanda Fransız yetkililerin kendilerini ifade etme biçimindeki paternalizmi de kınamaktadırlar. Nicolas Sarkozy’nin 2007’de Dakar’da yaptığı konuşmada “Afrikalı adamın tarihe yeterince girmediğini” söylemesi yüze tokat gibi inmişti. Fransız yetkililer bu tarz ifadelerin Afrika ülkelerinde nasıl karşılık bulduğunun farkında değilmişçesine yorumlar yapıyorlar. Emmanuel Macron yakın zamanda bile Fransız askeri operasyonları olmasaydı Mali, Burkina Faso ve Nijer’in “artık var olmayacağını” ilan etmişti. Bu durum eski sömürge ülkelerinde kızgınlığı körüklüyor.

Görsel: https://www.evrensel.net/yazi/93433/afrika-icin-3-senaryo

Mehmet Kadir Topal