Asırlık Antlaşma Lozan
Lozan Barış Görüşmelerinin üzerinden 100 yıl geçti. Geçtiğimiz asırda birçok tartışma, bilinmezlik ve yanlışlarla, bu antlaşma geçerliliğini günümüze kadar korumayı başarmıştır. Barış görüşmelerinin Cumhuriyet tarihindeki öneminin derinliği, sonucunda imzalanan barış antlaşması ya da yıllardır süren savaşı sadece sona erdirmiş olmasıyla ölçülmesi büyük bir hata olacaktır.
Sanayi devrimiyle birlikte ortaya çıkan ham madde ihtiyacı, Avrupalı devletleri büyük bir arayışa sürüklemiş ve Avrupalı devletler de yanı başındaki Osmanlı İmparatorluğunu bazen kapitülasyon bazen de savaşlarla yıpratmıştır. 1.Dünya savaşının da kaybedilmesi hasta adam olarak görülen Osmanlı imparatorluğunun sonunu getirdiğini söylemek pek de yanlış olmaz.
Sevr Anlaşmasıyla birlikte on seneler önce 3 kıtaya hükmeden imparatorluk, devletlerin yeni sömürge üssü haline geldi. Millî mücadele dönemi başladığında İngilizler, Yunanlılar, İtalyanlar ve Fransızlar Anadolu’nun kayda değer bir kısmını çoktan işgal etmişti. Tüm zorluklarla yürütülen milli mücadele dönemi büyük taarruzla (1922) son işgalci vatan toprağından atılana kadar devam etti. Millî direniş ve mücadelenin karşısında işgalci devletler önce Mudanya Mütarekesini bir yıl sonrasında da Lozan Barış antlaşmasını imzaladı.
Lozan’da düzenlenen barış konferansı, 600 yıllık Osmanlı Devleti’nin mirasının bıraktığı sorunların yanı sıra Şark Meselesinin de çözümünü amaçlamıştır. Lozan her ne kadar Osmanlı Devleti’nin sonunu getiren antlaşma da olsa görüşmeler sırasında temsiliyet problemi de yaşamıştır.
Fransa ve Lozan görüşmeleri
Millî Mücadele döneminde Fransızlar kendi içinde ciddi bir ayrıma gitmiştir. Bazı tutucu çevreler Fransa’nın “Doğu Hıristiyanlarının koruyucusu” imajını göz önünde bulundururken, Fransa’daki ilerici ve liberal cumhuriyetçi çevrelerse, sömürgeci zihniyete karşı gittikçe demokratik, sosyalist, cumhuriyetçi ve laik bir görünüme yaklaşan yeni Türk Millî Mücadele hareketini sempatik bulmaktadır.
Fransız Türkologlara geldiğimizde, Fransa’nın yeni Türk devletiyle olan geleceğini Mustafa Kemal ile hareket etmekte görmüş ve tam bağımsızlık isteyen Türk ulusunun, manda rejimiyle ya da monarşiyle yönetilemeyeceği konusunda bir uzlaşıya varmışlardır.
Bu politikanın sonucunda Fransız Hükümeti, 1920 Mayıs’ında Ankara Hükümeti ile barış yapmak üzere ilk somut adımını atmıştır. Fransa bu anlaşma ile İtilâf Devletleri kanadında Ankara Hükümeti’ni tanıyan ilk ülke olmuştur.
Konferanslar Dönemi
Konferans arifesinde işgalci devletler arasında, karşısına çıkacak yeni Türk Devleti’nin, geçmişte karşılarında yenik düşmüş Osmanlı Devleti olmadığının farkında olduğunu, bu nedenle Sevr maddelerini dayatma çabalarına girişilirse barış görüşmelerinin çözümsüzlüğe doğru gideceğine dair bir hava vardı ve 20 Kasım 1922’de konferans başladı. Görüşmeler ilerleyen süreçlerde Cenevre ve Montreux gibi şehirlerde de düzenlenmiştir.
Fransızlar konferans başlamadan önce karşılarına aldıkları bu yeni Türk devletinin kuruluşunu desteklemekteydiler ancak süreç boyunca Türk delegasyonuyla uzlaşmakta güçlük çekmeleri ve çıkarlarını olağanca koruma isteğiyle büyük bilinmezlik haliyle karşı karşıya kalındı. O dönemde Fransızlar aleyhinde Türk Medyası görüşmeleri Fransızların Lozan görüşmelerini sekteye uğrattığına dair birçok haber yapmış buna karşılık dönemin Fransız temsilcisi tekzip(yalanlama) yayınlamak zorunda kalmıştır. Temmuz 1923’e geldiğimizde sürüncemelerle dolu 8 ay geçiren delegasyonlar artık bitik bir hale gelmiş ve mücadele azmi düşmüştü. Fransızlara göre, İsmet Paşa bu ortamı lehine kullanıp ve iyi bir yönetim sergilemiştir.
Lozan Barış Antlaşması’nın Türk-Fransız ilişkileri bakımından en önemli sonucu, Osmanlı döneminde verilen kapitülasyonlar ve Fransızların Düyun-u Umumiye’deki hakkına dayalı olarak geliştirilen ilişkilerin artık eşitlik temeline oturtulması olmuştur. Barış Antlaşması sonucunda Osmanlı borçlarının ödenmesi de uzun vadeye yayılmıştır.
Lozan’da Neler elde edildi?
- Bağımsızlık ve Egemenlik: Lozan Antlaşması ile uluslararası alanda tam bağımsızlık ve egemenlik hakkını elde etmeyi amaçladı ve Türkiye Cumhuriyeti, tam bağımsız bir devlet olarak tanınmıştır.
- Kapitülasyonlar tamamen kaldırılması
- Türk -Yunan mübadelesi karara bağlandı.
- Yabancı okulların Türkiye’nin koyacağı kanunlar doğrultusunda eğitime devam edebileceği karara bağlandı (Dönem ve ekol itibariyle Fransız Okulları ön sıralarda yer almaktaydı)
- Sınırların Yeniden Belirlenmesi: Anlaşma Türkiye’nin sınırlarının belirlenmesine odaklandı. Doğu ve güney sınırlarını yeniden düzenlemek için verilen mücadele Lozan’da sonuç buldu ve sınırlar kabul edildi. (Musul hariç)
- Boğazlar, İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Lozan Antlaşması’nda ele alındı. Türkiye, Boğazlar üzerinde egemenlik hakkını elinde tutmayı ve Boğazlar Komisyonu’nun denetimini sağlamayı hedefleyip ve Boğazlar Komisyonu’nun denetimini Türkiye’ye verilmesini sağlamıştır. (1936 Yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesiyle bu sorun da kalıcı olarak çözülmüştür)
Sonuç olarak, çözüme ulaştırdığı birçok sorunu sıralayabileceğimiz Lozan Barış Antlaşması Türkiye için büyük bir başarıydı. Yoklukla yürütülen ve kazanılan bu mücadele 24 Temmuz 1923’te imzalanan bu antlaşmayla cumhuriyetin ve bağımsızlığın bir sembolü hatta tapusu olmuştur.
“…Lozan Barış Antlaşması’nın hükümlerini öteki barış teklifleriyle daha fazla
karşılaştırmanın yersiz olduğu düşüncesindeyim. Bu antlaşma, Türk milletine karşı,
yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması ile tamamlandığı sanılmış büyük
bir suikastın sonuçsuz kaldığını bildirir bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri
görülmemiş bir siyasi zafer eseridir…”
Mustafa Kemal Atatürk
Kaynakça
- Şahingöz, M. (1997). Lozan Türk Yurdu. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8, 31-75.
- Tanır, E. D. (2015). LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI SONRASINDA TÜRK BASININDA FRANSIZ OKULLARI SORUNU (1923-1924). Atatürk Yolu Dergisi, 14, 177-208.
- Tural, S. (2003). Türkiye Cumhuriyeti’nin Tapu Tescil Andlaşması: Lozan. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 19, 1-16.
- Oğuz, G. (2015). Fransız kaynaklarına göre Lozan Barış Konferansı’nda Fransa [Doktora tezi]. (Erişim No: 20.500.12575/37001).
Görsel Kaynakça
https://orientxxi.info/documents/glossaire/traite-de-lausanne,0706
