Dünyada Din ve Devlet İlişkileri
Yaklaşık 100 seneye yakın bir süredir Türkiye’de tartışılan sekülerleşme ve laiklik kavramlarını gelin ele alalım.
Sekülerleşme
Sekülerleşme latince saecularis[1]kelimesinden türemiştir ve dünyevi, geçici olarak tanımlanmaktadır.
Laiklikten daha genel bir anlamı olan sekülerleşme. Devlet, ekonomi ve bilim gibi alanların dini kurumlardan ayrılmasıdır. Açıklamak gerekirse doğaüstü olayların etkisinin halk üstünden kalkması, dinin özel hayata indirgenmesi diyebiliriz.
Klasik sekülerleşme teorisine göre modern hayat geliştikçe, din elini çekecek ve dünya sekülerleştikçe dinin hükmü kalmayacaktır. Fakat buna karşı Avusturyalı sosyolog Peter Berger sekülerleşmenin dini ortadan kaldırmayacağını savunmuştur
Laiklik
Laiklik sözcüğü Türkçe’ye Fransızca laïcité kelimesinden gelmiştir. Fransa’da laïcité siyasi gücü dini kurumlardan ayıran anayasal bir ilkedir. Laikliği kısaca laiklik üçgeniyle açıklayabiliriz:
Dinin toplumsal ve kamusal alanda vesayet kurması tamamen yasaklanır, devlet her türlü inanış ve inanca saygı gösterir ve hukuk önünde herkes eşittir.
Peki demokrasi için laiklik şart mı?
Laiklik demokratikleşmeden sonra gerçekleşmiştir ve Katolik partiler bu sürece katkı sağlamıştır fakat olayın özü böyle değil. Avrupa Kiliseleri bu demokratikleşme sürecinden önce ana sekülerleşme dönemlerinden geçmiştir. Bundan dolayı şunu söylememiz gerekir: Laiklik toplumsal ve siyasi bir olgunlaşmadır. Çünkü özelikle devlet ile toplum arasında olan bağın fazla olduğu dindar ülkelerde laiklik, bilimsel düşüncenin toplumun genine işlemesi açısından önemlidir.
Şu anda demokratikleşme sürecini tamamlamış bazı ülkelerde laiklik şartının olmamasında yatan sebep daha öncesinde geçirdikleri toplumsal ve kültürel tekâmüldür.
Dünyada din-devlet ilişkileri için ülkelerin uyguladığı farklı modeller vardır. Şöyle ki İngiltere’de Elizabeth hem devletin hem de kilisenin başıdır. Kuzey Kore ise tamamen seküler bir devlettir. Bu aşamada dünyada din-devlet ilişkileri için 5 modelden bahsedebiliriz:
- Din devleti modeli: Devletlerin yasasında dini tamamen beninsemesidir. Bunlara örnek olarak Vatikan ve İsrail’i verebiliriz
- Devlet dini modeli: Devlet tarafından onaylanan ve desteklenen bir dini yapı mevcuttur. Buna örnek İngiltere Yunanistan, Norveç, Malta ve Finlandiya örneği verebiliriz.
- Dinin devlet tarafından desteklendiği uyum modeli, bu modelde dinin bazı ayrıcalıkları bulunur[2]. Örnek olarak Almanya, İtalya, Belçika ve Avusturya’yı verebiliriz.
- Laik model: Siyasi gücün dini kurumlardan ayıran devletlerin uyguladığı modeldir. Burada Fransa, ABD ve Türkiye örneğini verebiliriz.
- Dinin dışlandığı model: Dinin tamamen yok sayıldığı modeldir. Eski SSCB dönemi, Küba ve Çin’i bu modeli uygulayan devletler olarak sayabiliriz.
[1]https://www.etymonline.com/word/secular
[2] Kilise yöneticilerinin ödeneklerinin devlet tarafından ödenmesi.
Tarık ASLANHAN
