Rüya, insanlık tarihinin en gizemli olgularından biridir. Yaşamımızda büyük bir yer tutan rüyalar bize kimi zaman kötü, kimi zaman hoş duygular bırakarak üzerimizdeki büyük etkisini kanıtlamaktadır. Rüyanın anatomisi henüz tam olarak çözülememiştir, genel olarak anlaşılmazlıkları ve belirsizlikleri barındıran bir algı ve duygu hali olarak değerlendirilmektedir.
Rüya veya düş, uykunun genel ve karakteristik özelliklerinden biridir. Uykunun hızlı göz hareketi (REM) adlı evreleriyle de yakından ilişkili bulunan, görsel ve işitsel algı ve duygular olarak tanımlanmaktadır. (Vikipedi 2021a) Rüya ile ilgili günümüzdeki bilimsel incelemeler yalnızca varsayımlar üzerinden yapılmaktadır. Oldukça gizemli olan bu alanı inceleyen bilim dalı ise Oneiroloji olarak adlandırılmaktadır. Oneiroloji terimi ilk olarak 1653 tarihinde kullanılmış, eski Yunancada “düş” ve “kahinlik” manasına gelen “Oneiroi” sözcüğünden türetilmiştir. Bu bilgiden yola çıkarak rüya olgusunun oldukça eski bir tarihten itibaren merak konusu olup incelenmeye başlandığı; fakat hâlâ gizemini korumaya devam ettiğini söyleyebiliriz.
Modern batı çağında, rüya ile ilgili ilk bilimsel deneyler 19.yüzyılın ikinci yarısında başlamıştır. Fransız sinolog ve edebiyatçı olan Hervey de Saint-Denys, bu dönemde hafıza ilişkilerinin rüyaların oluşumuyla ilgili etkisini araştırmak üzere bir deney tasarlamıştır. Hervey de Saint-Denys birkaç hafta süren bir yolculuk esnasında evine dönmeden önce yeni bir parfüm kullanır ve parfümü kullandıktan sonra şişesini hava geçirmez şekilde kapatır. Birkaç ay geçtikten sonra, hizmetkarlarından birinden yastığına birkaç damla parfüm damlatmasını ve ondan bu işlemi kendisinden habersiz yapmasını ister. Aradan 10 gün geçer, Hervey de Saint-Denys rüyasında yolculuğu sırasında ziyaret ettiği yere geri döndüğünü görür. -o gece hizmetçi, Hervey de Saint-Denys’in yastığına birkaç damla parfüm koymuştur.- Bu deney daha sonraları farklı zaman aralıklarında farklı parfüm ve yerlerde tekrarlanmış ve başarılı sonuç alınmıştır. Bunun sonucunda Hervey de Saint-Denys’in rüyaların “psikolojik yakınlıklar” tarafından yönlendirildiği hipotezi de doğrulanmıştır. (Desseilles vd. 2011)
Rüya ve Psikanaliz
Freudçu psikanalize göre rüyalar bilinçdışı süreçlerimizin bir dışavurumudur. Rüya, bilinç ve bilinçdışımızla etkileşim halinde olan, çocukluğumuz, geçmişte yaşadığımız olaylar ve kolektif bilincin yansıması olarak değerlendirilen bir olgudur, bu anlamda psikanaliz yaklaşımına göre rüyalar bilinçdışımızı dışavurabileceğimiz, adeta psikolojik dengemizi koruyan bir odadır. Psikanalizde rüya yorumları rüya içerisindeki sembollerin analiz edilmesiyle yapılır. Rüya içindeki sembollerin bilinçdışımızdaki arzu, çatışma ve dürtülerin temsili olduğu düşünülür.
Tekrarlayan Rüyalar
Yaşamımızın bazı dönemlerinde tekrarlayan rüyalarla karşılaşırız. Kimi bireyler için bu durum dönemsel kimileri içinse de oldukça uzun bir döneme yayılmış haldedir. Bununla birlikte tekrarlayan rüyalar korkunç veya hoşlanmadığımız durumları da içerebilen rüyalardır.
Bu rüyalarda sık karşılaşılan ortak temalar; dişlerin düşmesi, okulda sınıfta kalmak ya da bir sınavda başarısız olmak, konuşma yeteneğini kaybetmek, bir doğa felaketiyle karşı karşıya kalmak, otobüs veya uçak kaçırmak, bir hayvan veya katil tarafından kovalanmak şeklinde sıralanabilir. (Vikipedi 2021b)
Tekrarlayan rüyalar bazı psikolojik bozukluklarla da ilişkili olabilir. Anksiyete ve kaygı bozukluğu, obsesif kompülsif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu gibi birtakım psikolojik bozukluklara eşlik edebilen tekrarlayan rüyalar bireyleri zamanla rahatsız edebilir. Bu anlamda tekrarlayan rüyaların yarattığı rahatsız durumları en aza indirgemek adına kişi uzman bir terapistten yardım alabilir. Uyumadan önceki psikolojik durumumuzu sağlıklı tutmak tekrarlayan rüyaların hafiflemesini sağlayabilir. Örneğin, uyumadan önce kötü haber ve videolardan kaçınmak veya gevşeme egzersizleri yapmak da bize sağlıklı bir rüya görme sürecinde yardımcı olabilir.
Yıldız TOKMAK
Kaynakça
M. Desseilles et al. Cognitive and emotional processes during dreaming: A neuroimaging view. Consciousness and Cognition 20 (2011) 998–1008.
Vikipedi. (2021a). Rüya. https://tr.wikipedia.org/wiki/R%C3%BCya. adresinden alınmıştır.
Vikipedi. (2021b). Tekrarlı rüya. https://tr.wikipedia.org/wiki/Tekrarl%C4%B1_r%C3%BCya adresinden alınmıştır.
